Şehir ve Kentleşme
Şehir, toplumsal olanın inşasında varoluşsal bir imkândır. Şehir, bânisi ile birlikte eş-zamanlıca yapılanan bir ‘ulu şâr’dır’. Şehir, uygarlıkları anıtsallaştıran zamansal bir inşadır. Anıtsallaşan şehirlerin fikri temelinde tarihsel bir bellek, ince bir zevk ve özenli bir akıl vardır.
Şehir, tarihin bir izleğidir. Şehir, tarihin aynasında cisimleşen bir
surettir. Bu suret, tarihin derununda kök salan medeniyet havzalarında
biçimlenir; çünkü şehir ‘medîne’dir. Şehir, medeniyeti var eden bir
yaşam kozasıdır.
Şehir, mekânsal bir düzlemdir; iç bütünlüğü ve özgünlüğü ile anlamlandırılmış bir uzamdır. Şehir,
mekâna tutunabilmenin imkânını tarih ve coğrafya üzerinden
anlamlandırır. Şehir, toplumsalın inşasıdır. Şehir, sosyo-kültürel,
entelektüel, siyasal ve sosyo-ekonomik imkân ve mübadelenin toplumsal
bağlamıdır. Şehir, zamansal ardışıklığı içinde toplumun kolektif
hafızasıdır. Şehir, deveran eden tarihselliklerin icra meydanıdır.
Şehir, yaşamın gayesi olarak ‘mutluluğu (eudaimonia)’ mümkün kılacak kamusal mekândır. Nitekim büyük filozof ve şehir teorisyeni Fârâbî, Medînetü’l-Fâzıla adlı eserinde şehri, “mutlulukların gerçekleştiği en küçük toplumsal yapı” olarak
tarif etmektedir. Ona göre şehir, insanın tek başına karşılayamayacağı
ihtiyaçlarını dayanışma, yardımlaşma ve iş bölümü ile giderme amacına
matuf bir yaşam alanıdır. Şehir; sanat ve estetik gibi değerlerin
gelişim mekânıdır. İbn-i Haldun’a göre şehirleşme, bilim ve sanatın
gelişimi ve refahın artması kadar zevk-i selîmin gelişmesi ile de
irtibatlıdır.
Antik dönemden itibaren şehir/ler (civitas),
bir takım değer ilkeleri ve normları üzerinden yapılanarak özgün
karakteristiklere sahip olmuştur. Şehirler, dönüşen ekonomik ve siyasal
düşünceler ile ilişkili olan felsefi yaklaşımların yön tayin ediciliği
doğrultusunda kimliksel dönüşümler yaşamıştır. Kıtalar ve bölgeler arası
büyük göç akımlarının ortaya çıkardığı hareketlilikler, radikal olarak
birbirinden farklı sosyo-ekolojik durumlara yol açmıştır. Yerleşik şehir
imgelerini bozan bu durumların yönetilememesi, kent dolayımı üzerinden insan ile mekân arasında ölümcül bir mesafenin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Modernleşme sürecinde bu ölümcül mesafe, kesif bir yığınlaşma içerisinde yayılım gösteren yalnızlaşma ve yabancılaşma biçiminde tezahür etmiştir. Hâlbuki, belirli bir değerler manzumesi ile örülmüş olan içkin şehir metafiziği, bu habis yozlaşmanın panzehri niteliğindedir.
Ne yazık ki değer yoksunu kentleşme tecrübemiz, tevarüs ettiğimiz kadim şehir kültürümüzü
yok etmiştir. Ancak kentleşme sürecini neredeyse yarım yüzyıla
sığdırmış; ve büyüyen nüfus dinamiğinin ortaya çıkardığı konut
ihtiyacını karşılama konusunda uzun yıllar yetersizlik yaşayan bir ülke
olarak Türkiye’nin kentleşme sorunlarıyla yüzleşmesinin olağan
karşılanması gerektiği düşünülebilir. Bütün bunlara göç, gecekondulaşma,
altyapı yetersizliği, ulaşım ve barınma gibi olanakların kısıtlılığı ve
doğal afetler gibi sorunlar da eklenebilir. Kentleşme olgusunun sözünü
ettiğimiz bütün bu sorunları karşısında bir çözüm olarak uygulanan toplu
konut üretimi ve kentsel dönüşümün ortaya çıkardığı veya çıkarma
potansiyeli olan yeni sorunlarla karşı karşıyayız. İnsanın en temel
ihtiyacı olan barınma gereksinimini karşılama adına üretilen çözümlerin çevre sorunları ve kentsel ayrışma gibi yeni sıkıntılar doğurmaması adına gereken özen gösterilmelidir.
Sonuç olarak, estetik bir değer ve anıtsallaşan bir medeniyet terekesi olarak şehir mefkuresini zihin
dünyamızda yeniden kurmalıyız. Bunun için öncelikle, ‘modern kentlerin’
ironik biçimde yapılaşma yoluyla var ettiği yıkıcılıktan kurtulmalıyız.
Markalaşma adı altında kentlere giydirilmeye çalışılan yapay etiketçi zihin dünyasından sıyrılmalıyız. Şehir, insanın mamurluğunu gaye
edinen ve yine insanın imar edici yetisi (mimari) ile imar edilen
mekânlardır. Modern kültür endüstrisinin imgesel bombardımanı altında
semiren ruhsuz kentleşme paranoyasından kurtulmalıyız. Mekânı vüsatle inşa etmek yerine, darlık ve kasvetle yapılandıran rantçı yapı stokçuluğuna son vermeliyiz. Mutsuzluğa
yargılı yaşamlar üreten kentlerden ruhumuzu fetheden ve hayatı
şölenleştiren şehirler imar edebilmek bu zihniyet dönüşümü ile mümkün
olacaktır.
Millet olarak dirlik, birlik ve esenliğimizin daim olması dileğiyle Kurban Bayramı’mızı tebrik ediyorum...
31.08.2017